Pieter Lansens is de oudste van 10 kinderen uit een Lichtervelds gezin dat afstamt van onze Stam Lichtervelde van 1500. De naam van zijn moeder, Catharina Van Gheluwe, wordt in Torhout vaak 'Van Gilluwe' geschreven, zoals het op z'n West-Vlaams uitgesproken wordt.
De geboorteakte van Pieter is niet terug te vinden in de burgerlijke stand van Lichtervelde. We zijn immers in mei 1801, nog enkele maanden vóór het concordaat tussen paus Pius VI en Napoleon. Zoals elders beschreven, voerde de Franse bezetter een felle strijd tegen de katholieke kerk. De priesters moesten hun erediensten verrichten in het geheim. Vijf jaar eerder - in 1796 - werd in elke gemeente een burgerlijke stand opgericht voor registratie van geboorten en overlijdens, en voor het afsluiten van de huwelijken. Maar de eerste jaren zien veel gelovige burgers dat niet zo goed zitten. Een huwelijk wordt toch afgesloten voor God, vinden ze, en niet bij de burgemeester. Zo werden in de periode 1796 - 1802 een aantal geboorten, huwelijken en overlijdens niet opgegeven bij de burgerlijke stand, maar wel kerkelijk bezegeld en geregistreerd door de pastoor. Vader Augustinus behoorde wellicht tot deze hardere kern, die zijn oudste zoon Pieter alleen maar liet dopen. Via de geboortedatum uit de huwelijksakte van Pieter konden we zijn geboorte terugvinden in de Lichterveldse kerkregisters:
'Die undecima maij 1801 hora nona matutinâ hic natus et eodem die baptisatus est Petrus filius Legitimus augustini Lansens, hujas, aetatis 31 annorum, et Catharinae Van geluwe, ex Gits, aetatis 19 annorum: suscepêre joannes baptista Lansens et maria joanna Lansens, ambo incolae'.
De moeder Catharina was dus pas 19 jaar oud, ongebruikelijk jong voor die tijd, maar Augustinus was al 31 jaar. De peter Joannes was een halfbroer, en de meter Maria-Joanna een halfzuster van vader Augustinus.
Indien men Pieter ingeschreven had in de burgerlijke stand, zou hij vast en zeker 'Pierre Lanssens' geheten hebben.
--> 'Pierre', omdat alle voornamen gedurende enkele jaren systematisch verfranst werden. De 10 volgende kinderen uit het gezin werden geboren na het concordaat, en werden wel ingeschreven. De namen van de drie volgende zijn dan ook zuiver Frans: Amélie, Charles en Barbe.
--> 'Lanssens' omdat de burgerlijke stand in Lichtervelde consequent de meest voorkomende schrijfwijze: 'Lanssens' met dubbele s toepaste. Maar Pieter had alleen een doopakte, en daarop had pastoor Lemaitre (geboren als Demeestere ??) geschreven: 'Lansens', en zodus ....
.... zodus schreef de burgerlijke stand in Handzame bij het huwelijk, en 2 maanden later bij het eerste kind: 'Lansens', en schreef de burgerlijke stand van Koekelare voor de twee andere kinderen van Pieter ook 'Lansens'. Ook Pieter zelf ondertekende met één s. Aangezien hij intussen een invloedrijke Koekelaarse figuur geworden was, schakelde de burgerlijke stand ook bij geboorten in andere families over op één s. Op die manier onstond door zijn invloed, naast die van Zwevezele, ook in Koekelare een uitgebreide afstamming van de variante 'Lansens'. Een aantal hiervan werden trouwens - wegens bewezen fout - op 8 oktober 1981 met terugwerkende kracht door de Rechtbank van Eerste Aanleg van Veurne teruggezet naar 'Lanssens' (zie: Georges Lanssens °04.08.1931).
In de geboorteakten van zijn kinderen wordt hij systematisch genoemd: 'Mijnheer Pieter Lansens'. In geen enkele andere akte wordt iemand vereerd met het voorzetsel 'Mijnheer'. Hij moet dus een zeer gerespecteerd man geweest zijn.
De uitgebreide aanwezigheid van de naam Lans(s)ens in Koekelare is echter geen afstamming van Pieter, want zijn vroeggestorven zoon bleef kinderloos. In Koekelare woonden - en wonen nog steeds - de afstammelingen van een volledig andere tak van de Lanssens, die we plots zien opduiken in 1717 in Oudenburg, en waarvan de stamvader Judocus Lanssens naar Koekelare trok in 1738.
Keren we nog even terug naar 1801. Het gezin van Augustinus Lanssens bleef nog eerst een viertal jaar in Lichtervelde wonen, maar verhuisde omstreeks 1804/1805 naar Torhout. Pieter is daar ook opgegroeid, en tot zijn 29 jaar blijven werken in de Sparrenstad. Vader was wever en moeder spinster. De familie moet zich overigens goed in stand gehouden hebben, want in de volkstelling van 1814 van Torhout lezen we dat 'Augustin' eigenaar was van zijn woonst. Dat is eerder uitzonderlijk. Het gaat om de woning nr 169, aan de 'Zuydstraete'. Voor de oudste zoon - 'Pierre, 14 ans' - is in dat jaar nog geen beroep vemeld. Dat kan duiden op een verdergaande opvoeding, zo niet zou Pieter op zijn 14 jaar ook wel als wever aangeduid zijn.
Vader Augustinus kon trouwens schrijven. Hij ondertekent met 'a. Lançens'.
Op 20-jarige leeftijd wordt Pieter - die nu toch aangeduid wordt als wever - opgeroepen voor de loting van de Nationale Militie. In Torhout trekt hij het nummer 37, maar wordt onmiddellijk vrijgesteld als enige zoon.
Wanneer Pieter 24 jaar is, verliest hij zijn moeder. Nog maar zes maanden eerder had ze haar elfde kind op de wereld gebracht. Wellicht is dit de reden waarom Pieter pas op zijn dertigste zal huwen. Verantwoordelijkheid heeft hij in elk geval genomen, want vader Augustinus is later overgekomen bij hem in Koekelare, en daar ook in 1860 overleden.
Pieter nam als echtgenote de jonge dochter van de onderwijzer van Handzame. Hij was daar volgens een officiële huwelijksbijlage: "knegt van de primaire schoolmeester". Wellicht wordt bedoeld: 'assistent'. Opvallend is toch dat hij in datzelfde document beschreven wordt als: "in eenen Staat van Behoeftigheyd als toebehoorende aan de arme Klasse der werklieden binnen dees gemeente".
Pieter en zijn vrouw Barbara Van Laer hadden twee dochters en een zoon die verder in de genealogie vermeld staan. Op 25 september 1842 was er echter nog een 'kind zonder leven van het mannelijk geslagt aen hetwelk hij verklaert heeft geene voornaemen gegeven te hebben'. Het nakomelingschap ging echter niet verder: er waren géén kleinkinderen.
Op 7 mei 1853 ging Pieter Lansens een lening aan van 1.600 francs bij Bernard Derudder, bleker te Brugge. Hiervoor werd een hypotheekakte opgemaakt door notaris Auguste De Busschere in Brugge (akte n° 2905). Pieter was toen eigenaar van 2 huizen: zijn eigen woning annex kostschool in het centrum van Koekelare en een huis in Lichtervelde bewoond door zijn vader. Beide eigendommen werden in hypotheek gegeven en moesten bovendien verzekerd worden tegen brand voor een totale waarde van 5.000 francs. De intrest bedroeg 4% en de terugbetaling moest gebeuren in 10 jaar.
Pieter Lansens was in die jaren op de top van zijn carrière. In de akte staat niet vermeld waarvoor het geleende geld moest dienen, maar waarschijnlijk was het voor de financiering van de kostschool. Er wordt immers vermeld dat het huis in Koekelare recent nieuw gebouwd was op een terrein van 1042 m2, aangekocht in 1841. Het huis in Lichtervelde was door Pieter gekocht in 1836.
Pieter is uitgegroeid tot een zeer bekende figuur uit de geschiedenis van Koekelare. Hij was er de stichter van een Franse kostschool, en is bekend als auteur van meerdere boeken. De naar hem genoemde 'Pieter Lansensstraat' in het centrum van Koekelare, is een ultiem eerbetoon. Nochtans heeft hij niet altijd in harmonie geleefd met de Overheid, en zeker niet met de Kerkelijke hiërarchie, tijdens de strijd tussen het Staats- en Katholiek onderwijs.
In april 2001 werd een volledig nummer van het Tijdschrift van de West-Vlaamse auteurs - de'VWS-Cahiers' - aan hem gewijd. De auteur Raf Seys is al van in zijn studententijd in 1946 begaan met Pieter Lans(s)ens. Niet alleen is hij gefascineerd door zijn levensloop, hij zorgt ook letterlijk voor de overleden Pieter, wiens grafmonument én stoffelijke resten hij gered heeft, toen in 1975 in Koekelare een nieuw kerkhof opgericht werd buiten het centrum. Dankzij Raf Seys kunnen we tot op vandaag het graf bezoeken, waarin de naam 'Barbara Van Laer' nog duidelijk gebeiteld staat. De gegevens van Pieter zelf, zijn in 1955 door het Willemsfonds vervangen door een opgelijmde gedenkplaat, met daarop twee regels uit een gedicht dat de dichteres Maria Doolaeghe in 1879 aan hem wijdde:
"Als wysgeer, vryheidszoon, als denker en geleerde,"
"Was hij voor 't goed en 't schoon, begeesterd 't allen tyd."
Hierna citeren we vrij uit dit VWS nummer.
Pieter Lansens had in 1826, als autodidact, voor een centrale jury het examen van onderwijzer afgelegd. Vóór hij dit ondernam was hij reeds, ongediplomeerd, als onderwijzer verbonden aan een pensionaat in Torhout. Met nieuwjaar 1827 zou hij er ad interim zelfs de directie van waarnemen. Achteraf werd hij er belast met de cursussen Frans, aardrijkskunde en geschiedenis, maar ook met wiskunde.
Tijdens het Nederlandse tijdperk leverde koning Willem een bijzondere inspanning voor het volksonderwijs. In Koekelare werd, begin 1829, een gemeenteschool geopend, en Pieter Lansens werd er benoemd in 1832.
Ingevolge de vrijheid van onderwijs in de pas opgerichte Belgische staat, werden in de korte periode tussen 1830 en 1842 veel privaatscholen opgericht. Ze waren hoofdzakelijk katholiek, en hiermee werd de basis gelegd voor de latere Schoolstrijd.
Pieter Lansens stampte in Koekelare, vlak naast de kerk, een pensionaat uit de grond. In de hete strijd tussen katholieken en liberalen zou de kostschool van Pieter - feitelijk ten onrechte - als een liberale verweten, en als geuzenschool bestreden worden.
Dit 'misverstand' werd zonder twijfel in de hand gewerkt door het huwelijk in 1830 van Pieter met Barbe Van Laer, dochter uit een Handzaamse liberale familie. Ze waren er exploitant van het 'Estaminet A La Belle Vue', maar de vader was ook onderwijzer. Letterlijk staat er op de huwelijksakte van Barbe als beroep van haar vader: "Primaire schoolmeester". Als beroep van haar moeder lezen we het vreemde woord: 'tapperige' (tapster in de herberg).
Pieter Lansens leeft voort als auteur van vele boeken.
Schoolboeken waren ondermeer: 'Fransche spraekkunst met oefeningen ten gebruike der Vlamingen' (1842), 'Grondregelen der cyferkunst' (1843), 'Kleine Vlaemsche spraekkunst' (1845), 'Kleine geographie of aerdrykskunde' (1846). Laatstgenoemd werk was een opeenvolging van rats van buiten te leren vragen en antwoorden, in de stijl van de latere catechismus:
'Welke is de gedaente van de aerde?'
'De aerde is rond als eenen bol; doch een weinig plat naer de polen of aspunten.'
Pieter Lansens' belangrijkste werken waren echter de geschiedkundige: 'Geschiedenis van Vlaenderen' (1837), 'Alouden staet van Vlaenderen' (1841, 500 blz), 'België's geschiedenis' (1862), 'Geschiedenis van Thourout en Wynendaele'. Voor 'De Alouden staet van Vlaenderen' ontving hij van Leopold I in 1842 een "groote gouden gedenkpenning".
De originele drukken van deze boeken gaan in antiquariaten tegen hoge sommen over de toonbank.
Vermelden we nog dat Pieter lid was van de spellingscommissie die in 1841 "de grondregels der spelling onzer moedertael" vastlegde. Hij was ook lid van de 'Académie Nationale' te Parijs; Erelid van het 'Oberlausitzische Gesellschaft der Wissenschaften zu Görlitz'; Lid van de 'Nederlandsche Tael-, Dicht-, Oudheid- en Historiekunde te Leeuwarden'; Lid van de 'Academia Española de Arqueologia en Madrid'; enz., enz., meer dan 15 titels !
Prudence Lansens, zijn ongehuwde dochter, bleef altijd aan zijn zijde. Ze was alombekend als 'Juffrouw Lansens' en was onderwijzeres in vaders' kostschool. Net als haar vader beoefende zij 'de fraeije letteren', zij het in bescheiden mate.
Veel meer nog dan haar vader viel zij ten prooi aan de haat van de Schoolstrijd. Pieter Lansens overleed in november 1879, en werd nog kerkelijk begraven. Prudence werd in 1923 in een put gestopt, tegen de omheining van het kerkhof, buiten de gewijde grond en zonder kerkelijke begrafenis.
Pieters vrijzinnigheid en sympathie voor het Willemsfonds hebben zijn leven doen evolueren van een gevierd persoon, naar dat van een permanente strijd tegen vele vijanden. Op oudere leeftijd werd hij in sommige artikels zwaar beklad.
Na zijn dood in 1879 "zette hij een mars in naar de totale vergetelheid".
Vooral door de Koekelaarse generaties tussen 1900 en 1950 werd hij doodgezwegen.
Dit VWS-cahier (en meteen ook deze genealogie) helpen hem hieraan te ontrukken.
Pieter Lansens heeft in 1848 een portret van zichzelf laten schilderen door de Brugse lithograaf en portretschilder Josephus-Gislenus Canneel. Na zijn overlijden kwam dit schilderij in het bezit van zijn dochter Prudence Lansens. Die heeft het In haar erfenis nagelaten (of ze heeft het geschonken vóór haar overlijden op 29.09.1923) aan haar vriendin Bertha Van Oye, echtgenote van de Brugse oogarts Raphaël Rubbrecht. Het schilderij is in de familie Rubbrecht gebleven bij de zoon Jan Rubbrecht, en het is met hem mee verhuisd van Brugge naar Leuven toen hij daar rechter werd, en professor aan de rechtsfaculteit van de universiteit. Na het overlijden van Jan's weduwe is het overgegaan naar de kleinzoon Marc Rubbrecht. Die heeft het op dinsdag 29 maart 2011 overgedragen aan Paul Lanssens, auteur van het familieboek «Geschiedenis van de Lanssens, Lansens, Lanssen, Lansen en Lamsens». Daardoor keerde het terug naar Brugge en binnen de familie Lans(s)ens. Paul Lanssens bezit ook meedere boeken van Pieter Lansens, waarvan een aantal gesigneerd.
Stamboom (genealogie/genealogy/généalogie) Lanssens-Denoo: 24.928 personen (individuals, personnes) d.d. 20 oktober 2024 - site: http://lanssens.be